An Nam Tử còn gọi là cây Lười Ươi, Đười Ươi, Cây Thạch, Cây Ươi, có tác dụng thanh phế nhiệt, mát huyết, chủ trì điều trị ho khan, sưng đau cổ họng, nôn ra máu, chảy máu cam, sỏi gan mật Hãy cùng tìm hiểu về loại cây này theo góc nhìn khoa học qua bài viết sau.
Giới thiệu chung về An Nam Tử
+ Tên khác: Cây thạch, đười ươi, cây ươi, lười ươi
+ Tên Hán – Việt: Bàng đại hải, an nam tử (Cương Mục Thập Di), đại hải tử (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển), hồ đại hải (Tục Danh)
+ Tên khoa học: Sterclia lyhnophora Hance hay Sahium lychnporum (Hance) Kost
+ Họ: Trôm Sterculiacae.
Đặc điểm sinh thái của an nam tử
Cây to có chiều cao 20 – 25 m. Cành có góc, lúc non có lông màu hung nhưng sau khi già nhẵn. Lá to dày thường mọc tập trung ở đỉnh cành. Lá nguyên hay sẻ ra 3 – 5 thùy dạng bàn tay với cuống lá to, nhăn và mập.
Lá non thường có màu nâu tím, lá già thường rụng vào mùa khô. Hoa nhỏ, mỗi hoa cho 1 – 2 quả đại, dạng lá. Quả nặng với mặt ngoài màu đỏ và mặt trong màu bạc. Hạt hình bầu dục hoặc thuôn, to bằng ngón tay, thường dính ở gốc quả. Hạt trông như quả trám, có màu nâu vàng sẫm và có vân nhẵn không đồng đều.
Phân bố
Có thể tìm thấy cây đười ươi ở nhiều nước khác nhau như Thái Lan, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia và các tỉnh ở Trung Quốc như đảo Hải Nam và Quảng Đông. Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở Tây Ninh, Biên Hòa, Trảng Bom, Bình Định, Phú Yên, Bà Rịa, Quảng Trị và Bình Thuận.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: Hạt
- Thu hái: Thu hoạch vào tháng 4 – 5
- Chế biến: Phơi hoặc sấy khô
- Bảo quản: Nơi khô ráo, tránh ẩm mốc và tránh ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp
Vị thuốc An Nam Tử
Tính vị
- Theo Trung Dược Học: Thuốc có vị ngọt đậm và không chứa độc
- Theo Đông Dược Học Thiết Yếu: Vị ngọt, tính mát
Quy kinh
Theo Đông Dược Học Thiết Yếu, an nam tử đi vào kinh Phế
Tác dụng
Theo Trung Dược Học, an nam tử có tác dụng tán bế và uất hỏa. Còn theo Đông Dược Học Thiết Yếu, thuốc giúp thanh phế nhiệt, làm trong tiếng. Chính nhờ những tác dụng này, dược liệu tự nhiên này thường chủ trị các bệnh lý sau:
- Trị sưng đau cổ họng, ho khan, chảy máu cam (Trung Dược Học)
- Chữa họng sưng đỏ đau, trị khan và mất tiếng (Đông Dược Học Thiết Yếu)
Cách dùng và liều dùng
- Cách dùng: Sử dụng hạt an nam tử đem ngâm nước cho nở to gấp 8 – 10 lần thể tích thực của hạt. Sau khi hạt nở tiết ra chất nhầy màu nâu nhạt trong và có vị hơi chát. Cho đường vào hòa tan và uống. Bên cạnh đó cũng có thể dùng lá non nấu canh ăn.
- Liều dùng: 2 – 3 hoặc 5 – 6 quả
Kiêng kỵ
Không dùng vị thuốc này ở những bệnh nhân mắc bệnh phế có đờm ẩm hoặc phong hàn.
Chú ý
An nam tử chỉ dùng mỗi ngày 2 – 5 hạt. Tuyệt đối không dùng thuốc liên tiếp trong thời gian dài. Đặc biệt không nên dùng quá liều tránh thuốc gây phản ứng phụ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
Bài thuốc chữa bệnh từ an nam tử theo kinh nghiệm dân gian
Để làm thuốc điều trị bệnh, người ta thường hái quả đười ươi đã chín nứt. Sau đó lấy hạt đem phơi hoặc sấy khô để dành dùng dần. Theo Đông y, hạt cây đại đồng quả có tính hàn, và vị đậm, ngọt, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, nhuận phổi và lợi hầu. Do đó, vị thuốc phù hợp với người mắc bệnh ho khan, ho không có đờm, khản tiếng hoặc đau họng. Dưới đây là một số bài thuốc điều trị bệnh từ hạt đười ươi như:
+ Điều trị viêm amidan cấp tính và viêm họng
- Cách 1: Lấy 5 gram an nam tử, 5 gram mạch môn đông, 3 gram cam thảo và 5 gram bản lam căn. Tất cả các vị thuốc nêu trên đem hãm với nước sôi và uống nhiều lần trong ngày.
- Cách 2: Sử dụng 5 gram an nam tử. 16 gram hoa kim ngân khô, 1 gram cam thảo, 2 gram bạc hà và 4 gram bồ công anh. Đem các vị thuốc này đi rửa sạch và hãm với nước sôi. Uống thay nước trà trong vòng 1 tuần, giúp giảm nhanh triệu chứng bệnh
+ Chữa mất tiếng, ho khan, viêm đau lợi và họng nóng rát
Sử dụng 5 hạt an nam tử sắc chung với 3 gram cam thảo. Uống như uống nước trà. Uống liên tục trong 1 tuần, triệu chứng bệnh sẽ thuyên giảm. Nếu áp dụng bài thuốc này cho người già và trẻ em, nên cho thêm ít đường phèn để dễ uống.
+ Chữa ho khan không có đờm, đau họng, khàn tiếng, chảy máu cam hoạc cốt chưng nội nhiệt
Sử dụng 3 hạt an nam tử hãm với nước sôi rồi thêm 15 ml mật ong vào uống. Dùng hỗn hợp thuốc 3 – 5 ngày sẽ giúp đẩy lùi triệu chứng khó chịu do bệnh gây nên.
+ Điều trị chảy máu cam ở trẻ em
Dùng 2 – 5 hạt an nam tử đã sao vàng đem nấu lấy nước. Sau đó cho trẻ uống 2 – 3 ngày, bệnh sẽ tự khỏi.
+ Chữa tắc tiếng, mất tiếng hoặc khan tiếng, ho không long đờm
Sử dụng 2 trái bàng đại hải đem ngâm với nước sôi và uống thay nước trà. Uống nước này đều đặn mỗi ngày giúp lấy lại tiếng.
Cách trồng cây Ươi
Cây Ươi được nhân giống như thế nào?
Cây Ươi được nhân giống bằng cả phương pháp Vô Tính và Hữu Tính. Cây Ươi sinh sản Vô Tính bằng phương pháp chiết cành, còn sinh sản Hữu Tính bằng gieo hạt. Hiện nay chưa phát hiện được trường hợp giâm cành Cây Ươi thành công.
Cây Ươi nhân giống bằng cách chiết cành rất nhanh ra rễ cho dù có sử dụng chất kích thích hay không. Một tháng sau khi bắt đầu ra rễ cây đã hoàn thiện được gần như cả bộ rễ. Còn nhân giống bằng hạt thì tỉ lệ Cây Ươi nảy mầm có thể lên tới 90%. Bà con trồng Ươi có thể tận dụng hạt rơi dưới gốc để đem trồng. Hạt Ươi trước khi trồng nên phơi khô để tránh bị côn trùng ăn hay bị thối.
Kỹ thuật trồng Cây Ươi
- Đất trồng Ươi: là loại đất màu mỡ, thoát nước tốt, độ ẩm cao, tầng đất dày.
- Khoảng cách hợp lý: 6mx7m.
- Cây Ươi trồng từ hạt có tỷ lệ sống trên 75%, mỗi năm cây tăng trưởng chiều cao trung bình là 1m. Sau khi trồng đến khoảng năm thứ 6, thứ 7 thì Cây Ươi cho hạt.
- Trong những năm đầu tiên, Cây Ươi rất cần được che chắn nắng. Nếu trồng trong rừng thì có thể kết hợp trồng xen Cây Ươi dưới tán của một số loại cây thân gỗ lớn khác.
Trên đây là những thông tin liên quan đến đặc điểm, công dụng chữa bệnh, cách trồng và chăm sóc Cây An Nam Tử do baokhuyennong.com đã tổng hợp và chia sẻ đến các bạn. An nam tử có tác dụng thanh nhiệt và nhuận phổi, giúp cải thiện triệu chứng của nhiều bệnh lý liên quan đến Phế. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, bệnh nhân nên tham khảo ý kiến thầy thuốc để đảm bảo thuốc phát huy tốt hiệu quả chữa trị và không gây tác dụng phụ
