Cây chè vằng hay còn được gọi là vằng, cẩm văn, chè cước man, cẩm vân, dây vắng, lài ba gân, thuộc họ Nhài Oleaceae, có tên khoa học là Jasminum subtriplinerve. Cây chè vằng được Blume mô tả cấu tạo khoa học vào năm 1851.
Đặc điểm của cây chè vằng
Cây chè vằng thường mọc hoang ở các vùng núi, được sử dụng như loại thuốc chữa được nhiều bệnh khác nhau.
Đặc điểm hình dáng cây chè vằng
Chè vằng thuộc giống cây mọc bụi nhỏ, đường kính khoảng 5 -6mm, có thân cứng, chia thành nhiều đốt, có chiều dài lên đến hàng chục mét, vỏ có màu nhãn lục đặc trưng. Lá cây chè vừng thường có 3 gân dọc lá, 2 gân bên uốn cong theo đường viền của mép lá, thường mọc đối xứng theo hình mác, phía cuống lá tròn, kích thước của lá nhỏ dần theo chiều từ gốc tới ngọn.
Hoa chè vừng thường có 10 cánh, màu trắng, mọc thành xim ở đầu ngọn cành. Có quả có dạng hình cầu, kích thước nhỏ tương đương với hạt ngô, khi chín quả có màu vàng, mỗi quả bên trong đều chứa 1 hạt. Vì có hình dạng và đặc điểm khá giống với cây lá ngón, nên cây chè vằng thường rất hay bị nhầm lẫn.
Đặc điểm sinh trưởng cây chè vằng
Dựa theo đặc tính sinh trưởng, cũng như hình dáng của cây, người ta chia cây chè vằng thành 3 loại:
- Chè vằng lá nhỏ (vằng sẻ)
- Chè vằng lá to (vằng trâu)
- Chè vằng núi.
Cây chè vằng có tốc độ sinh trưởng và phát triển nhanh, có khả năng chống chọi với nhiều điều kiện sống khác nhau, thậm chí ở nhiều nơi chè vằng có thể mọc hoang không cần chăm sóc nhưng vẫn phát triển bình thường.
Lợi ích của cây chè vằng
Giúp thanh nhiệt, giải độc gan
Trong chè vằng có chất flavonoid giúp bảo vệ và giải độc gan. Vì vậy, bạn có thể sử dụng nước chè vằng thay thế nước uống hằng ngày để làm mát cơ thể.
Điều trị cao huyết áp, bệnh tim mạch
Các chất có trong chè vằng có tác dụng chống oxy hóa cao, giúp ổn định hoạt động của các mạch máu từ đó ngăn ngừa các bệnh như nhồi máu cơ tim, bảo vệ tim mạch,… Ngoài ra, sử dụng chè vằng sẽ giúp bạn giảm đi lượng cholesterol một cách đáng kể, từ đó ngăn chặn bệnh xơ vữa động mạch.
Giúp lợi sữa, thông tắc tia sữa
Hai hoạt chất có trong chè vằng là flavonoid và alkaloid sẽ giúp hạn chế được tình trạng tắc nghẽn sữa trong giai đoạn cho con bú, không làm cho vú bị căng cứng hay sưng to. Đặc biệt còn giúp sữa mẹ đặc và thơm ngon hơn, đây cũng được coi là một loại vitamin tổng hợp cho bé có được từ mẹ.
Giúp ngăn ngừa viêm nhiễm sau sinh ở phụ nữ
Chất flavonoid còn có tác dụng chống oxy hóa và kháng viêm, hạn chế được tình trạng viêm nhiễm ở phụ nữ sau sinh.
Tác dụng của chè vằng giúp giảm cân
Chất glycosid có trong chè vằng giúp trung hòa chất béo trong cơ thể. Vì vậy, cơ thể sẽ không bị tích tụ mỡ, giúp giảm cân một cách hiệu quả.
Kích thích tiêu hóa, giảm triệu chứng nặng bụng, đầy bụng
Glycoside còn có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, cải thiện các tình trạng xấu như đầy bụng, khó tiêu. Từ đó, giúp kích thích con người ăn ngon miệng hơn.
Cách trồng và chăm sóc cây chè vằng
Cách nhân giống cây chè vằng
Cây chè vằng được nhân giống chủ yếu bằng phương pháp gieo hạt, hoặc có thể trồng sử dụng hom bánh tẻ để giâm, ngoài ra cây còn có thể sử dụng cây con được tách ra từ cây mẹ để trồng. Đối với phương pháp trồng bằng hạt, cần chọn những hạt to, chắc khỏe, có khả năng nảy mầm cao, khi gieo hạt nên gieo vào mùa xuân, hoặc vào những khi điều kiện thời tiết mát mẻ. Nhân giống bằng phương pháp giâm hom: Nên chọn những cây mẹ đang phát triển tốt, khỏe mạnh, cắt hom bánh tẻ với đường kính từ 0,5 – 1cm, dài khoảng 30cm. Giâm hom giống xuống cát ẩm trong 20 ngày, khi cây đã ra rễ thì tiến hành bứng cây giống vào bầu đất đã chuẩn bị trước, cung cấp độ ẩm đầy đủ cho cây giống hàng ngày. Sau khoảng 3 tháng, cây giống đã phát triển mạnh về rễ cũng như thân, thì có thể tiến hành đem ra đất trồng.
Cách trồng cây chè vằng
Chọn đất
Chè vằng có khả năng sinh trưởng và phát triển rất tốt, vì vậy cây không kén đất trồng. Tuy vậy, để cây phát triển khỏe mạnh, và cho chất lượng tốt, nên chọn những loại đất có độ dinh dưỡng nhất định, có độ ẩm và khả năng chống ngập úng tốt. Đồng thời, không trồng chè vằng ở những chỗ đất chua, ẩm ướt nhiều cây sẽ rất dễ bị chết úng hoặc sâu bệnh dễ dàng phát triển và tấn công. Trước khi trồng sử dụng thêm hỗn hợp phân chuồng hoai mục, phân lân, và 1 ít lượng vôi bột để cân bằng lại các khoáng chất trong đất.
Cách trồng
Chè vằng được trồng theo các hố trồng, mỗi hố nên trồng cách nhau từ 0,7 – 1,2m. Tách nhẹ bao đất ra khỏi bầu đất, nên cẩn thận để tránh làm bể bầu đất gây ảnh hưởng xấu tới cây. Đặt cây giống nhẹ nhàng vào các hốc trồng, lấp đất nhẹ nhàng, nén chặt phần rễ để cố định cho cây. Phủ 1 lớp cỏ mục để nước không bị bốc hơi nhanh, tưới nước ngay sau đó để cây giống hồi phục và thích nghi với môi trường sống mới.
Cách chăm sóc cây chè vằng
Tưới nước
Chè vằng thực tế không cần quá nhiều nước, chỉ cần chú trọng trong giai đoạn hoặc mùa khô 2 ngày/lần là đủ, chú ý không nên tưới quá nhiều nước cây sẽ bị ngập và thoát nước không kịp. Vào mùa mưa, có thể ngưng việc cung cấp nước cho chè vằng, thay vào đó nên chú ý đến việc thoát nước kịp thời cho cây.
Bón phân
Cây chè vằng có thể tự mọc và phát triển bình thường mà không bón phân, tuy nhiên bạn cũng có thể bón thêm phân chuồng ủ mục cho cây theo định kỳ 2 tháng/lần, để cây phát triển tốt hơn.
Làm cọc cho cây leo
Thân chè vằng có chiều dài lên đến hàng chục mét, vì vậy bạn cần tiến hành làm cọc cho thân leo, sau đó dùng dây cột nhẹ thân với cọc thành khuôn cho chè vằng phát triển.
Thường xuyên làm cỏ, vệ sinh vườn
Để tạo sự thông thoáng cho quá trình sinh trưởng và phát triển, cân thường xuyên làm sạch cỏ quanh gốc và vệ sinh vườn sạch sẽ để các mầm bệnh không có điều kiện để sinh trưởng gây hại cho cây.
Cách phòng trừ sâu bệnh cho cây chè vằng
Để phòng trừ sâu bệnh cho cây, cách tốt nhất bạn nên thường thăm vườn kiểm tra tình trạng phát triển của chè vừng, từ đó có thể phát hiện kịp thời và những biện pháp phòng trừ bệnh hiệu quả trước khi chúng lây lan trên diện rộng.
Bệnh cháy lá trên cây chè vằng
Bệnh này do loại nấm Fusarium gây hại, khi mắc bệnh cây thường xuất hiện vệt cháy hình tròn hoặc bầu dục từ chóp lá, về sau các vệt cháy lan rộng khắp bề mặt lá. Nếu để lâu không điều trị, cây sẽ bị cháy lá toàn bộ, lá rụng sớm, cây còi cọc không hấp thụ được dinh dưỡng, làm chết cả cây. Để phòng tránh, nên tiến hành dọn vệ sinh vườn sạch sẽ, ngoài ra có thể sử dụng các loại chế phẩm bảo vệ sinh học phun định kỳ cho cây như: Bavistin, Score,… Khi phát hiện cây bị bệnh, cần tiến hành cắt bỏ phần bị nhiễm bệnh, hoặc loại bỏ cả cây để tránh lây lan.
Kết.
Trên đây, Báo Khuyến Nông đã cung cấp cho các bạn một số thông tin về đặc điểm, công dụng, ý nghĩa, cách trồng và chăm sóc cây chè vằng. Hi vọng rằng bài viết trên đây sẽ cung cấp cho các bạn những thông tin thật bổ ích nhé!
