Cây Thiên Lý – Đặc Điểm, Công Dụng Và Những Lưu Ý Khi Sử Dụng

Cây Thiên Lý có hoa thiên lý và lá thiên lá là 2 vị thuốc rất hay. Ở bài viết này chúng tôi sẽ  hướng dẫn chi tiết cách dùng hoa thiên lý và lá thiên lý làm thuốc điều trị bệnh hiệu quả.

Giới thiệu chung về Cây Thiên Lý

• Tên gọi khác: Dạ lài hương, hoa thiên lý, cây hoa lý
• Tên gọi theo khoa học: Telosma cordata (Burn. f) Merr Pergularia Minorander
• Họ theo khoa học: Asclepiadaceae

Đặc điểm thực vật

Cây thiên lý là một loại cây thân thảo, dây leo, mảnh, không có tua cuốn, thân hơi có lông nhất là bộ phận đang còn non. Thân dài từ 1- 10m, có màu lục ánh vàng

Lá thiên lý có hình tim, cuống lá 1-5cm, lông trải đều trên gân lá, đầu lá nhọn, phiến lá có hình trứng dài 4-12cm, rộng 3-10cm

Hoa mọc thành chùm to dưới nách lá, mỗi bông hoa có 5 cánh mở rộng, có màu xanh lục hoặc ngả vàng, cuống hoa 0,5-1,5cm, có lông măng. Tràng hoa màu xanh lục ánh vàng, ống tràng dài 6-10mm và rộng 4-6mm. Thông thường sẽ ra hoa vào khoảng đầu tháng 5 đến tháng 10 và kết quả khoảng tháng 10 đến tháng 12.

Phân bố

Cây thiên lý thuộc dạng thực vật dây leo thường mọc ở những cánh rừng thưa có nhiều cây bụi. Bên cạnh, nó còn được gieo trồng ở nhiều nơi như Quảng Đông – Quảng Tây (Trung Quốc), Kashmir (Ấn Độ), Myanma, Pakistan, Châu Âu và Nam Mỹ.

Ngoài ra, cây thiên lý còn được trồng nhiều ở Việt Nam chủ yếu là khu vực miền Bắc, để tạo bóng mát và lấy hương thơm từ hoa. Bên cạnh còn lấy lá và hoa để chế biến món ăn.

Thu hái và chế biến

• Thu hái: thu hoạch lá trong khoảng thời gian vào tháng 6 đến tháng 11 hằng năm. Thu hái hoa vào độ từ tháng 8 đến tháng 9 hằng năm
• Chế biến: Cây thiên lý thường được sử dụng ở dạng tươi giã nát với muối và thêm nước vào để vắt lấy nước, ít khi dùng ở dạng phơi khô

Bộ phận sử dụng

Lá và hoa

Bảo quản

Lá và hoa thiên lý sau khi thu hoạch nên sử dụng ngay hoặc chỉ nên để sau 1 ngày ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng

Thành phần hóa học

Theo các nghiên cứu, cây thiên lý có chứa Ancaloit chủ yếu là trong thân và lá, rất ít trong hoa. Đây là một loại amin chứa độc tố, nếu không cẩn thận dùng quá nhiều sẽ có thể gây ngộ độc thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Tuy nhiên với liều lượng ở mức vừa đủ thì sẽ không gây nguy hiểm, mà còn có công dụng trong việc điều trị bệnh

Ancaloit còn được tìm thấy trong các thực vật (khoai tây, cà chua) và trong động vật (tôm, cua, ốc, hến)

Vị thuốc thiên lý

1. Tính vị

Hoa Thiên lý có vị hơi ngọt, tính bình

2. Quy kinh

Vào hai kinh tâm và can

3. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền lá và hoa Thiên lý có công dụng:

– Hoa Thiên lý

• Bồi bổ, thanh nhiệt và giải độc cơ thể; phòng chống rôm sảy ở trẻ nhỏ và tăng cường sức đề kháng cho người lớn tuổi
• An thần, điều trị chứng mất ng

– Lá thiên lý

• Giảm đau nhức xương khớp, hỗ trợ giảm cân hiệu quả
• Sát trùng, kháng viêm, chống lở loét, kích thích mọc da non
• Chữa trĩ ngoại và sa dạ con
• Chữa viêm giác mạc, viêm kết mạc do sởi, mắt mờ do màng mộng

– Bên cạnh rễ còn được sử dụng để chữa chứng tiểu buốt, tiểu gắt, tiểu ra máu,…

4. Cách dùng và liều lượng

Tùy theo bài thuốc với từng trường hợp bệnh khác nhau mà ta có cách dùng và liều lượng khác nhau. Trung bình chỉ sử dụng từ 5-10g hoa khô và 15-30g hoa tươi.

Một số bài thuốc dân gian từ cây thiên lý

1. Chữa bệnh lòi dom (bệnh trĩ)

Chuẩn bị 100g lá thiên lý non và một ít muối ăn. Lấy lá rửa sạch loại bỏ lá sâu, tiến hành giã nát với muối ăn. Cho thêm 50ml nước lọc, rồi tiếp tục lọc để lấy nước.

Dùng bông gòn tẩm qua nước này đắp trực tiếp lên búi trĩ, lưu ý khi thực hiện bước này bệnh nhân phải vệ sinh sạch sẽ vùng hậu môn bằng nước muối ấm pha loãng.

Dùng băng gạc giữ cố định và để qua đêm, thực hiện liên tục trong 4-6 ngày sẽ thấy hiệu quả.

2. Giúp an thần, điều trị chứng mất ngủ

Cần chuẩn bị hoa thiên lý kết hợp lá vông nem, mỗi loại 30 – 50g, rửa sạch nấu canh chung với nhau, sử dụng liên tục trong vòng 1 tuần. Có thể cho thêm thịt lợn hoặc cá diếc ăn để bồi bổ sức khỏe, giúp an thần chống mất ngủ.

3. Rất tốt cho người vô sinh

Phương pháp này có thể áp dụng cho các bạn nam vô sinh do thường xuyên phải tiếp xúc với chì, mà trong hoa thiên lý lại chứa kẽm. Vì thế nếu dùng hoa Thiên lý để chế biến thành món ăn sẽ có thể đẩy chì ra khỏi tinh dịch giúp ngăn ngừa chứng vô sinh ở nam giới. Khi chế biến lưu ý không nên làm chín quá sẽ gây mất tác dụng.

4. Ngừa giun kim

Đối với bài thuốc trị giun kim, ta chuẩn bị 30g hoa thiên lý, 25g đinh lăng, 20g rau sam. Lấy tất cả rửa sạch để ráo, sắc nước uống thuốc mỗi ngày 3 lần, uống liên tục trong 3 ngày. Bên cạnh có thể lấy lá thiên lý non nấu canh cho trẻ ăn liên tục từ 1 tuần trở lên, để thiên lý phát huy công dụng hiệu quả.

5. Hỗ trợ giảm cân

Hoa thiên lý rất tốt cho việc giảm cân bởi vì trong thành phần hoa thiên lý chứa nhiều chất xơ, chất diệp lục và rất ít calo. Món ăn chế biến từ hoa thiên lý mang đến cảm giác no, hạn chế khả năng hấp thụ chất béo, nên sẽ hỗ trợ giảm cân hiệu quả.

6. Điều trị đau nhức xương khớp

Bệnh nhân mắc bệnh xương khớp nên sử dụng lá và hoa thiên lý để hỗ trợ cho việc điều trị. Có thể dùng hoa thiên lý chấm với muối vừng hoặc xào thịt bò sẽ giúp làm giảm đau nhức hiệu quả. Lưu ý không nên chế biến chung  với các thực phẩm giàu sắt như thịt heo, rau, gan động vật,.. Như vậy sẽ làm giảm lượng kẽm có trong hoa thiên lý.

7. Điều trị mụn nhọt

Lấy lá thiên lý tươi giã nhuyễn rồi đắp trực tiếp lên mụn nhọt. Thực hiện liên tục cho đến khi mụn nhọt xẹp hẳn.

Những điều cần lưu ý khi sử dụng cây Thiên lý

Khi dùng lá và hoa thiên lý chế biến thức ăn và làm thuốc chữa bệnh nên lưu ý:

• Khi dùng chế biến món ăn từ hoa thiên lý chữa bệnh đau khớp không nên kết hợp với các thực phẩm chứa sắt như gan, thịt lợn, rau muống,… Vì chất sắt có trong các loại thực phẩm này sẽ đẩy kẽm ra khỏi cơ thể.
• Khi chế biến hoa thiên lý không nấu chín kỹ quá sẽ làm giảm dinh dưỡng và không đem lại hiệu quả cho việc điều trị.

Kỹ thuật trồng và chăm sóc hoa thiên lý

Thời vụ trồng thiên lý

Trồng hoa thiên lý vào mùa nào là thích hợp nhất. Thực ra cây thiên lý có thể trồng được quanh năm nhưng để nâng cao tỉ lệ sống và năng suất, tốt nhất bà con nên trồng vào thời điểm từ tháng 6 – 8 dương lịch.

Lựa chọn giống thiên lý

Chọn mua giống hoa thiên lý ở địa chỉ uy tín. Có thể chọn mua dây lươn hoặc dây thân để làm hom trồng.

• Dây lươn: Cây trồng sẽ khỏe mạnh, thời gian lưu gốc kéo dài từ 4 – 5 năm. Tuy nhiên ra hoa chậm.
• Dây thân: Cây khỏe ra hoa nhanh nhưng thời gian lưu gốc chỉ từ 2 – 3 năm.

Theo kinh nghiệm chia sẻ từ các chuyên gia, bà con nên chọn dây thân để làm giống trồng để ra hoa nhanh, năng suất cao.

Lưu ý: 

Phải chọn dây thân cái, bản thân cho ra nhiều hoa.

Chọn dây thân bánh tẻ, ngả màu nâu, không quá non và cũng không quá già, đường kính từ 0,5 – 0,7cm, chiều dài mỗi hom khoảng 50 – 60cm đảm bảo có từ 4 – 5 mắt.

Khoanh tròn phía dưới, để lại 1 – 2 mắt phía trên. Chấm gio vào 2 đầu để vết cắt không bị chảy nhựa, mất nước.

Để kích thích hom bén rễ, sinh trưởng, bà con có thể phun thuốc Atonik.

Chuẩn bị cọc

Để giàn chắc chắn, không bị đổ, có tuổi thọ lâu, tốt nhất bà con nên chuẩn bị cọc bằng cột bê tông hoặc sắt (loại sắt 6) có chiều dài khoảng 2m.

Cách làm giàn hoa thiên lý

Thiên lý thuộc họ thân leo nên phải làm giàn cho cây.

Dùng cọc đã chuẩn bị để chôn xuống đất khoảng 20 – 30cm giúp cọc chắc chắn, không bị đổ. Khoảng cách giữa các cọc nên từ 3 – 3,5m. Đóng cọc thành 2 dãy ở 2 mép giàn hoa thiên lý, phía trên dùng dây kẽm căng đan xen với nhau thành giàn.

Nếu đất rộng, nên chia thành nhiều giàn hoa thiên lý khác nhau, mỗi giàn cách nhau 1m, rộng từ 5 – 8m, bố trí theo hướng đông tây.

Cách trồng bông thiên lý bằng hom

Bà con bố trí hố trồng vào giữa hoặc 2 bên mép giàn đã chuẩn bị. Nếu bố trí bên mép thì hố phải trồng so le để dây thiên lý khi lên sẽ bò đều xung quanh giàn.

Kích thước hố trồng: sâu 40cm, rộng và dài từ 0,5 – 1m. Mỗi hố cách nhau từ 3 – 4m, dùng để trồng 2 – 3 hom.

Phần đất đào lên đem đánh tơi xốp, trộn đều với phân chuồng hoai mục, phân DAP, phân bón vi sinh sau đó cho ngập ⅔ hố trồng.

Dùng hom dây thiên lý cắm phần đã khoanh tròn xuống hố, tiếp tục lấp đất lên mặt, nén chặt. Sau khi trồng, tưới nước đẫm để tăng độ ẩm giúp bộ rễ của cây thiên lý phát triển nhanh hơn.

Chăm sóc cây thiên lý

Chăm sóc định kỳ 

sau khi trồng, duy trì tưới nước từ 7 – 10 ngày thì phần mắt để chừa lại bên trên sẽ bắt đầu đơm chồi non. Các chồi này cần được bảo vệ, tránh bị gãy, hỏng.

Khi bắt đầu ra dây thiên lý, bà con chọn dây tốt nhất để làm dây chính – dây cái, đồng thời tiết bỏ một số cây quá nhỏ, không đạt yêu cầu.

Dây thiên lý bắt đầu leo lên đến giàn thì bấm ngọn để tạo tán cấp 1. Trên tán cấp 1 có từ 8 – 10 lá, tiếp tục bấm ngọn các cành để tạo thành tán cấp 2 và phát triển tán cấp 3 tương tự đến khi toàn bộ dây thiên lý đã leo kín giàn.

Trong suốt thời gian chăm sóc, bà con nên chủ động dẫn nhánh cho dây thiên lý tránh để các dây quấn vào nhau. Bên cạnh đó, tỉa lá già, lá vàng, lá úa.

Từ năm thứ 2, bà con tiến hành tỉa bớt cành nhỏ, càng yếu vào tiết Đông Chí để diệt trừ và hạn chế mầm bệnh gây hại cho toàn bộ vườn trồng.

Bón phân

Khi cây bắt đầu leo đến giàn, tiến hành bón phân lần đầu tiên bằng cách pha loãng phân với nước theo tỉ lệ 1 : 20, đem tưới xung quanh gốc, cách gốc khoảng 60cm tránh làm xót rễ.

Khi thiên lý bắt đầu cho hoa, tiếp tục bón phân bổ sung, liều lượng trung bình mỗi tháng: 5- 10kg phân chuồng ủ hoai mục + 100 – 150g phân tổng hợp NPK loại 16- 16 – 8 hoặc 20 – 20 15. Khi bón không cần xới đất mà chỉ cần rải xung quanh gốc, cách gốc một khoảng nhất định. Sau khi rải phân thì phủ thêm một lớp mùn hoặc lá khô lên bên trên để tránh phân bón bị bốc hơi khi trời nắng nóng.

Tưới nước

Rễ thiên lý không ăn sâu nên không chịu được ngập úng. Tuy nhiên bà con cần tưới đủ nước nếu không cây sẽ bị khô hạn, cằn cỗi, ra hoa ít, năng suất thấp. Trung bình mỗi ngày tưới 2 lần vào sáng sớm và chiều tối.

Ngoài ra, bạn nên đầu tư một giàn phun sương trên mặt lá để phun tưới nước lên bên trên mặt lá vào những ngày thời tiết nắng nóng. Tưới nước lên mặt lá để giảm thoát hơi nước qua lá, hạn chế tối đa các tổn hại đến hoa.

Bí quyết để kích thích cây thiên lý ra hoa quanh năm

Thông thường mùa đông lạnh, thiên lý sẽ ngừng ra hoa, tuy nhiên để  thiên lý nở hoa nhanh, nở quanh năm, bà con có thể áp dụng phương pháp kích thích ra hoa như sau:

• Tiến hành tỉa bớt cành nhỏ, yếu, cành bị sâu bệnh, nhánh phụ, chỉ để lại nhánh chính trên giàn.
• Kết hợp bón phân hữu cơ, phân vi sinh, tưới nước để kích thích bộ rễ cây phát triển.

Như vậy qua mùa đông sang xuân, nhánh chính sẽ tiếp tục đâm chồi, cho ra cành mới và hoa.

Ngoài ra, vào mùa đông, những tháng ngắn ngày, như tháng 2 âm lịch, bà con có thể mắc thêm bóng đèn rải đều trên giàn để sưởi ấm cho thiên lý. Đây cũng là một biện pháp kích thích cây ra hoa quanh năm.

Mỗi đêm duy trì thời gian thắp từ 4 – 5 tiếng, chia làm 2 khung giờ: từ 19h đến 22h và từ 3h đến 5h sáng hôm sau.

Phòng trừ sâu bệnh cho cây thiên lý

Ưu điểm của cây thiên lý là khả năng chống chịu bệnh tốt, ít bị sâu bệnh hại. Tuy nhiên khi trồng thiên lý, bà con cũng cần để ý một số loại sâu bệnh hại như: rệp, rầy mềm, nấm đen và bọ trĩ.

Các loại sâu bệnh hại này sẽ phát triển rất nhanh vào mùa nắng nóng, đúng vào thời điểm hoa thiên lý nở rộ.

Với rệp và rầy mềm, khi mới phát hiện, bà con có thể dùng chổi lông và tờ giấy bìa cứng để quét rệp vào rồi giấy rồi mang đi đốt, tránh để lây lan ra khắp giàn.

Khi bắt đầu ra nụ hoa, rệp cũng có thể chui vào bên trong và tấn công. bà con kiểm tra bằng cách dùng tăm nhọn cho vào kẽ chùm nụ, nếu thấy rệp thì đẩy chúng ra.

Nếu như dịch bệnh phát triển mạnh, cần dùng thuốc đặc trị theo khuyến cáo của đơn vị cung cấp thuốc bảo vệ thực vật để phun trên mặt, tránh để lây lan trên diện rộng, làm ảnh hưởng đến hoa ở thời điểm thu hoạch.

Phải có thời gian cách ly từ 15 – 20 ngày mới được thu hoa, nếu không sẽ gây ngộ độc, làm ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dùng.

Ngoài ra, bà con cũng tiến hành cắt tỉa những cành, lá bị sâu bệnh, cành yếu, cành già giúp giàn thiên lý trở nên thông thoáng, quang hợp tốt, hạn chế mầm bệnh.

Trên đây là những thông tin liên quan đến đặc điểm, công dụng chữa bệnh của Cây Thiên Lý do baokhuyennong.com đã tổng hợp và chia sẻ đến các bạn. Cây Thiên Lý là vị thuốc với nhiều công dụng đối sức khỏe. Tuy nhiên, hiện tại vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về công dụng cũng như tác dụng y học của dược liệu. Do đó, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ hoặc thầy thuốc y học cổ truyền trước khi sử dụng. Không nên tự ý sử dụng dược liệu để tránh những rủi ro không mong muốn.